زندگی‌نامه آیت الله الظمی سید میرعلی احمد حجت
رشد، علنی شدن و رسمیت جامعه تشیع در افغانستان مدیون و مرهون زحمات آیت الله العظمی سید میرعلی احمد حجت کابلی است از این رو اکنون که در سالروز وفات آن بزرگ‌مرد جهان تشیع قرار داریم نگاهی به زندگی، فعالیت‌ها و اقدامات مهم و پرثمر ایشان می‌اندازیم تا اهمیت فعالیت‌های ایشان برای نسل کنونی و آینده روشن شود و راه و روش اعتدالی او سرمشق و الگوی رفتاری ما قرار بگیرد.
ولادت
حضرت آیت الله العظمی آقای سید احمد کابلی مشهور به میر علی احمد حجت (قده) در حدود سال‌های 1268 یا 1269 هجری شمسی در یک خانوادۀ متدین و مذهبی در کابل دیده به جهان گشود. ایشان دارای دو برادر و دو خواهر بودند که برادر بزرگ معظم له عالم شهیر و شاعر توانا مرحوم علامه سید محمد کاظم بلبل (قده) و برادر کوچک ایشان مرحوم آیت الله سید جلال شریعت (قده) می‌باشند که هر دو قبل از مرحوم آیت الله حجت دار فانی را وداع گفته و به سرای آخرت شتافتند.
عزیمت به مشهد مقدس برای تحصیل
مرحوم علامه سید کاظم بلبل، برادر بزرگ ایشان بعد از شهادت پدرش برای این که از شر حکومت عبد الرحمان خان در امان بماند مخفیانه روانه مشهد مقدس شده مشغول تحصیل علوم دینی گردید و پس از گذشت ده سال و مرگ عبد الرحمان خان به کابل مراجعت نموده، دو برادر کوچکتر خویش سید جلال و سید میرعلی احمد را که ده و دوازده سال بودند با خود به مشهد برد.
هجرت به قم و نجف
مرحوم حجت درس‌های مقدماتی و سطح را در مشهد گذراند و سپس به همراه برادر کوچکترش سید جلال شریعت عازم قم گردیدند تا از فیوضات عالمان بزرگ قم بهره مند شوند و پس از مدتی برای فراگیری سطوع عالیه تصمیم به رفتن به نجف اشرف گرفتند. مرحوم آیت الله حجت پس از تشرف به نجف اشرف بدون معطلی مشغول به تحصیل شده و در مدت نزدیک به ده سال اقامت درنجف اشرف، از محضر علمای بزرگی چون مرحوم آیت الله العظمی سید ابو الحسن اصفهانی و مرحوم آیت الله العظمی میرزا محمد حسین نائینی و مرحوم آیت الله العظمی شیخ ضیاء الدین عراقی استفاده شایانی نموده در کسب فیوضات علمی و اخلاقی آن چنان جدی و پرتلاش بود که از طرف آن اساتید بزرگ وعلمای عظیم الشأن مفتخر به اخذ اجازه نامه‌های اجتهاد گردید.
ایشان درنجف اشرف ضمن تحصیل و تشرف خدمت علمای بزرگ آن زمان، خود نیز به تدریس درس‌های اصول، فقه و فلسفه و کلام پرداختند و چون بیان زیبا و تسلط کامل داشت در اندک زمانی مورد استقبال طلاب دینی قرار گرفت.
تصمیم عودت به وطن
مرحوم آیت الله حجت پس از اتمام تحصیل و رسیدن به مقام رفیع اجتهاد تصمیم گرفت به وطن برگردد تا دین خود را به اسلام و تشیع ادا نماید. در موقع ورود به کابل، ابتدا از طرف اقوام نزدیک و عده‌ای از مؤمنین که با مرحوم علامه آقای بلبل آشنایی داشتند مورد استقبال قرار گرفت. بعد از مدتی استراحت، در یکی از حسینیه های خصوصی که در محله شیعه نشین چنداول واقع بود شبانه و در خفا به ارشاد و سخنرانی می‌پرداختند.
آن زمان شیعیان مشرک و کافر پنداشته شده و شیعه بودن جرم محسوب می‌گردید و شیعیان افغانستان نمی توانستند به صورت علنی مراسمات مذهبی خویش را دایر نمایند. معظم له در چنین عصر و زمانی از نجف اشرف به کابل آمده و تصمیم داشت شیعیان را از این وضع نجات بدهد، در حالی که تنها بود و خیلی از مردم نیز او را از این کار باز می داشتند، اما او با اتکا به خدا و توسل به اهل بیت عصمت و طهارت تصمیم خودش را گرفته بود و باید آن را عملی می‌کرد.
از این رو ایشان شروع به اقداماتی کردند تا وضعیت جامعه تشیع را بهبود بخشیده و از آن وضع نامطلبوب رهایی بخشد.
اقدامات و فعالیت‌های آیت الله حجت برای علنی شدن مراسم مذهبی شیعیان در کابل قرار ذیل است.
1. تأسیس تکیه خانه عمومی چنداول
ایشان در قدم اول اقدام به احداث تکیه خانه عمومی چنداول و ترمیم و توسعه مسجد شهید قاضی شهاب نمودند.
وی برای این هدف منزلی بزرگی را خریداری نموده سپس آن را به نام تکیه خانۀ عمومی نامگذاری و اعلام نمودند. ضمناً آن تکیه خانه مسجد، حسینه و مدرسه علمیه هم داشت.
در کنار تکیه خانۀ مذکور مسجدی کوچک وجود داشت که به نام مسجد قاضی شهاب یاد می‌شد. معظم له آن مسجد را نیز تصرف نموده و خرابی‌های آن را ترمیم و در آن برای اولین بار در تاریخ تشیع افغانستان نماز جماعت با دست باز به طور علنی برگزار گردید.
در آن جو خفقان کسی حاضر نمی شد پشت بام مسجد رفته و به روش مذهب شیعه اذان بگوید بنابراین خود ایشان صبح‌ها پشت بام مسجد رفته به گفتن اذان مشغول می‌شد. تا اینکه موذنی پیدا شد که بدون ترس اذان بگوید، و او مرحوم حاجی قربان معروف به حاجی بلا بود که خدای متعال او را با امامان معصوم محشور بگرداند.
2. تعمیر زیارت سخی و برپایی علنی مراسم شیعی در آن مکان
پس از توسعه و تعمیر مسجد قاضی شهاب و احداث تکیه خانه عمومی در چنداول، لازم بود عنعنات و مراسم مذهبی شیعیان در محلی واقع شود که در برابر دید همگان باشد، تا آن هایی که شیعیان را کافر و مشرک می‌پنداشتند با آداب و رسوم شیعیان آشنا شده و بدانند که شیعیان هم نماز می‌خواند و هم جماعت را به نحو احسن بر پا می‌دارد. برای این کار بهترین مکان زیارتگاه سخی واقع در دامنه علی آباد کابل بود که به نام نامی امیر مومنان علی (ع) یاد می‌شد و گنبد و بارگاه کوچکی در آنجا نیز از قدیم الایام وجود داشت.
انتخاب این مکان از چند جهت حایز اهمیت بود:
الف: مکان مذکور در دامنۀ کوه آسمایی قرار داشته جای بسیار وسیع و بزرگی بود که گنجایش ده‌ها هزار نفر را داشت.
ب: زیارتگاه بود و خواص و عوام در آن رفت و آمد داشتند.
ج: در روز نوروز تعدادی زیادی از مردم کابل اعم از شیعه و سنی آنجا برای برپایی مراسم نوروز می آمدند.
د: والی، شهردار و قوماندان امنیه ولایت کابل و تعداد دیگر از صاحب منصبان و افسران و افراد نظامی و انتظامی هم برای حفظ نظم و امنیت در آن روز، آنجا حضور می‌یافتند، و این خود سبب می‌شد تا آن ها متوجه جمعیت نمازگذار شیعه شده بدانند که شیعیان هم برای خودشان مراسمات اسلامی و مذهبی داشته از این جهت با بقیه مسلمان‌ها فرقی ندارند و هم فکر سرکوبی ملت تشیع را از سر خود بیرون کنند.
ه: شیعیان ساکن کابل برای دفن اموات خود قبرستانی در اختیار نداشتند، تصرف مکان مذکور موجب گردید این مشکل رفع گردد و آزادانه بتوانند اموات خود را طبق آداب و سنن مذهب جعفری در آنجا به خاک بسپارند.
پس از تصرف و توسعۀ زیارتگاه سخی باید انتظار می کشید تا نوروز فرا برسد و در آن اجتماع عظیم پرچم آزادی تشیع به اهتزاز درآید. بالاخره روز موعود فرا رسید، معظم له با توکل به خدای متعال وارد آن مکان شده، ابتدا پرچمی بسیار بلند با نداهای رسای یا علی مدد که اول از حنجره مرحوم حاجی محسن تکیه دار بیرون می آمد و بعد مردم آن را تکرار می‌کردند بر افراشته شد. آن گاه مرحوم آیت الله حجت پیرامون شخصیت عظیم و والای امیر مومنان علی(ع) صحبت نموده و مطالبی چند در رابطه با حقانیت مکتب تشیع و رد اکاذیب که به شیعه نسبت داده می شد ایراد فرموده در آخر هم برای رفع مشکلات و اتحاد و اتفاق بین مسلمانان شیعه و سنی دعا نمود.
پس از دعا درچند جا اعلام شد مردم وضو بگیرند چون نماز ظهر و عصر در همین مکان به جماعت و به امامت حضرت آیت الله العظمی حجت اقامه می‌گردد. موذن شجاع و نترس مسجد قاضی شهاب مرحوم حاجی بلا، صدایش به گفتن اذان بلند شده بدون ترس هراس بعد از گفتن اشهد ان محمداً رسول الله جمله ی زیبای اشهد ان علیاً ولی الله را بر زبان جاری نمود. ده ها صف که طول هر کدام از صفوف بیشتر از صد متر را در بر می گرفت، پشت سرهم قرار گرفت، مهرهای تربت گذاشته شد و نماز با دست باز به طور آشکار و علنی بر پا گردید.
تأثیر این قضیه به حدی بود که حتی شاه محمود خان صدر اعظم وقت افغانستان گفته بود میر علی احمد آقا با این کار پرچم مذهب امام صادق را بر افراشت و اگر می دانستیم که کار به اینجا منتهی می‌شود از اول ممانعت می کردیم. این مراسم از آن روز تا آخرین سال حیات معظم له توسط خود ایشان و بعد هم تا زمان کودتای مزدوران روسی توسط فرزندان ایشان هر ساله برگزار می‌گردید.
ناگفته نماند که مرحوم آیت الله حجت بسیار مصرّ بود که شیعیان اکثراً در برابر چشمان برادران سنی وضو بگیرند و حتی نماز را هم گاهی در کنار رودخانه واقع در مرکز کابل بخوانند، تا اثبات کنند که آن ها اهل وضو و نماز بوده و از این جهت فرقی با دیگر مسلمانان ندارند.
برنامه های تبلیغی و تدریسی مرحوم آیت الله حجت
الف_ برنامه‌های تبلیغی
چنانکه قبلا یاد آوری کردیم شیعیان افغانستان پیش از آمدن ایشان به کابل دارای تکیه‌خانه‌های مخفی بودند و شبانه و به صورت پنهانی مجالس سخنرانی، عزاداری و سینه زنی بر پا می‌کردند. اما پس از تشریف آوری ایشان به کابل که کم کم برگزاری مراسم مذهبی شیعیان علنی گردید وی عقاید و احکام شیعی را با بیان ساده و شیوا برای مردم بیان می نمود، تا پس از سال ها رنج و تلاش و تحمل زحمات طاقت فرسا و جانکاه موفق شد چهره ی واقعی مذهب جعفری را برای مردم نشان دهند.
بر همین اساس به جرأت می‌توان ادعا کرد، مرحوم آیت الله العظمی حجت نه تنها یک فقیه، مجتهد، سخنران بیدار کننده و منجی شیعیان بلکه مجدِد مذهب آنان در قرن چهاردهم هجری بوده است. معظم له برای این که بیشتر بتواند در این راه موفق باشد بر علاوه سخنرانی درس هایی از اصول عقاید، تفسیر و احکام را به زبان ساده برای جمعی از مومنین دایر می‌نمود، تا آن ها را از نظر فکری و عقیدتی مسلح کند که بتوانند به خوبی از عهدۀ اثبات حقانیت مذهب خویش در مواقع بحث و مناظره برآیند.
ب_ برنامه های تدریسی
در این قسمت نیز مشکلات زیادی سر راه ایشان قرار داشت، نه مدرسه‌ای بود و نه پولی برای ساخت آن و هیچ، طلبه ای هم نبود تا از ایشان کسب فیض نماید، لذا در صدد تشویق عده‌ای برآمد تا فرزندان خویش را برای تحصیل علوم دینی نزد ایشان بفرستند و برای آن ها هم از اول صرف و نحو درس را شروع نمود.
آیت الله حجت برای تربیت شاگردان بیشتر دو سال متوالی و در هر سال شش ماه به منطقه بهسود که یکی از مناطق شیعه نشین افغانستان است و تا کابل مسافت چندانی ندارد سفر نموده مشغول تدریس کسانی شد که می‌خواستند طلبه و اهل علم باشند.
در تدریس بیانی شیوا و رسا داشت و همین باعث می شد تا طلاب با اشتیاق تمام پای درس ایشان نشسته و استفاده کنند، حتی عده ای از طلاب اهل تسنن با این که از نظر داشتن استاد در غنا و بی نیازی بودند نزد ایشان آمده درس های صرف و نحو و کتب فقهی و حدیثی خود را در محضر معظم له تحصیل نمودند.
پس از شروع به تدریس خیلی زود آوازه ی ایشان در اقصی نقاط افغانستان به گوش عاشقان علوم اهلبیت رسیده و از اطراف و اکناف مردم فرزندان خودشان را به طرف کابل گسیل داشتند تا در خدمت ایشان کسب علم و ادب نموده دوباره به مناطق خود مراجعت و مردم را هدایت نمایند. طلاب هم پس از مدتی تحصیل و کسب فیوضات علمی و اخلاقی روانه ی مناطق خود شده به تدریس و تبلیغ می پرداختند، و بار مسئولیت معظم له را سبک تر می نمودند.
از جمله کسانی که بعد از استفاده از محضر ایشان و قبل از سفر به نجف اشرف قادر به تدریس سطوح عالیه بود و در زادگاه خویش مدرسه دایر نموده و مشغول به تدریس شد آیت الله سید سرور واعظ و آیت الله شیخ محمد علی مدرس کابلی که به طور کامل خدمت معطم له تحصیل نموده و به مقام عالی اجتهاد نائل گردید نام برد. و دیگر شاگردان ایشان نیز عبارت اند از : آیت الله شیخ محمد امین افشار که دارای مدرسه و حسینیه‌ای مجلل و با شکوهی در وزیر آباد کابل بود و پس از کودتای مزدوران روسی دستگیر و ناپدید شد ؛ آیت الله شیخ عزیز الله غزنوی ، آیت الله سید عبد العظیم آقای سرکاریز، آیت الله آخوند شیخ غلام رضای زریافته، آیت الله سید علی جان علم الهدی، حجت الاسلام و المسلمین سید انور شاه صدر، حجت الاسلام حاجی میر آقا که در منطقه ی چهاردهی کابل مشغول به انجام وظیفه بود، حجت الاسلام سید محمد حسین مصباح، حجت الاسلام سید محمد امان بصیر، حجت الاسلام سید عبد الحمید ناصر، حجت الاسلام میر علی احمد عالم.
به قول مرحوم آیت الله واعظ تمام علمای افغانستان یا بی واسطه یا با واسطه شاگرد مرحوم آیت الله حجت هستند، چه تمام علمای بعد از ایشان یا نزد خود معظم له و یا نزد شاگردان ایشان تحصیل نموده و به مدارج عالیه ای از علم و کمال رسیدند.
آثار و خدمات مرحوم آیت الله حجت
چنانکه قبلا ذکر کردیم ایشان پس از استقرار در شهر کابل اقدام به تأسیس چندین مسجد حسینیه و تکیه خانه برای شیعیان نمودند که در ذیل نام می بریم
1. تکیه خانه یا حسینیه ی عمومی چنداول .
2. مسجد شهید قاضی شهاب که ایشان آن را تجدید بنا کرده و بزرگ نمود.
3. زیارتگاه سخی در دامنه ی علی آباد کابل که توسط معظم له توسعه داده شده و تجدید بنا گردید.
4. مسجدی به نام مسجد امام علی در کنار زیارتگاه مذکور.
5. مسجد جامع کارته سخی یا جمال مینه.
6. زیارتگاه حضرت ابوالفضل در مراد خانی کابل که به امر ایشان تعمیر گردید.
6. مسجدی در کنار زیارتگاه مذکور.
8. مسجد خافیهای چنداول که توسط معظم له تعمیر و تجدید بنا شد.
9. مسجد قلعه هزارها در چنداول که ایشان آن را ترمیم نمود.
10. مسجد همت یارخان در چنداول که به دستور معظم له تعمیر گردید.
11. کتاب خانه ی امام صادق (ع) درمسجد همت یار خان.
12. غسال خانه ای برای تغسیل اموات مومنین در زیارت سخی.
13. غسال خانه ی به همین منظور در کنار زیارتگاه حضرت ابوالفضل (ع) .
14. غسال خانه ای در تکیه خانه ی عمومی چنداول.
و ده ها اثر دیگر که از ایشان در گوشه و کنار کابل به چشم می خورد که ذکر همه ی آن ها در این جا غیر ممکن است.
وفات
ایشان پس از سالها تلاش و مجاهدت بی‌وقفه و پر ثمر در راه گسترش مکتب اهلبیت(ع) ساعت هشت بعد از ظهر در شب پنج شنبه 12/2/1353 هجری شمسی در حالی که از عمر شریف و پر بار ایشان تقریباً 85 سال گذشته بود، دار فانی را وداع گفته و در جوار رحمت پروردگار خویش به ملاء اعلی پیوستند.
در شرایط حساس کنونی که دشمنان اسلام سعی دارند تخم تفرقه و نفاق را در میان امت مسلمان بکارند تا با گل آلود کردن آب ماهی مقصود خود را بگیرند و مسلمانان را به نام شیعه و سنی به جان هم بیندازند اهمیت حفظ روش و مشی اعتدالی ایشان و پرهیز از افراطی گری و دوری از اقدامات شبهه انگیزی که اساس مذهب تشیع را زیر سوال می برد ضرورت مبرم است.
